Αυτισμός

Τι είναι ο αυτισμός;

Ο αυτισμός είναι μια νευρολογική διαταραχή, που ανήκει στην κατηγορία των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, διότι χαρακτηρίζεται από σοβαρά ελλείμματα σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης, ταυτόχρονα.

Αποτελεί μια ιδιαιτέρως σοβαρή διαταραχή επικοινωνίας.

Εμφανίζεται στα 2-2 ½ πρώτα χρόνια του παιδιού, με κύριο χαρακτηριστικό του την απόσυρση του παιδιού από οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας με το εξωτερικό περιβάλλον.

Η διάγνωση μπορεί να γίνει όταν το παιδί κλείσει τον 3ο χρόνο ζωής.
Το βασικό σύμπτωμα, που προβληματίζει και τους γονείς, είναι η πλήρη απομόνωση του παιδιού στον εαυτό του, καθώς και η έλλειψη επαφής με το περιβάλλον. Στην αυτιστική διαταραχή, επηρεάζονται οι τομείς της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και των δεξιοτήτων επικοινωνίας.   

Υπάρχουν πρώιμες ενδείξεις για τον αυτισμό;

Υπάρχουν σημάδια, εμφανή από πολύ μικρή ηλικία, που μπορούν να μας προβληματίσουν σχετικά με την εξέλιξη του παιδιού.

Αναφέρονται ενδεικτικά παρακάτω:  

• Αδιαφορία σε ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα
• Τα μωρά είναι πάρα πολύ ήρεμα ή πάρα πολύ ανήσυχα
• Διαταραχές ύπνου και σίτισης
• Παράξενα παιχνίδια με τα χέρια
• Στερεότυπες κινήσεις σώματος
• Παράξενα παιχνίδια με τα αντικείμενα
• Αδιαφορία για τα άτομα που το περιβάλλουν
• Μωρά παθητικά ή υποτονικά
• Στους 8 μήνες δεν κατανοούν, δεν δείχνουν με το δάχτυλο
• Συχνά παρουσιάζουν αυτοεπιθετικότητα
• Απουσία ομιλίας ή της εξέλιξης της, ηχολαλία ή και παλινδρόμηση
• Γενικά σοβαρές διαταραχές της επικοινωνίας.
• Φτωχός θηλασμός τις πρώτες εβδομάδες
• Αδιαφορία ή έντονη δυσφορία στο χαΐδεμα
• Έλλειψη αμοιβαιότητας στη μίμηση, την έκφραση ή τις κινήσεις του ατόμου που το φροντίζει
• Δε συμμετέχει σε «προγλωσσική» συζήτηση.
• Δεν τραβά την προσοχή του ατόμου σε αντικείμενα που το ενδιαφέρουν με σκοπό το μοίρασμα της ευχαρίστησης
• Δε χαιρετά αυθόρμητα, δεν κάνει «γεια» σε γνωστά άτομα
• Υπερβολική ενασχόληση και ενθουσιασμός με ορισμένα αντικείμενα όπως φώτα, σχέδια, μουσική, λεπτομέρειες και αδιαφορία σε πράγματα που κινούν το ενδιαφέρον των άλλων βρεφών.
• Ένα γενικότερο αίσθημα που έχουν οι γονείς, οι συγγενείς ή άλλα πρόσωπα του περιβάλλοντος, ότι το βρέφος συμπεριφέρεται παράξενα

Διαγνωστικά Κριτήρια κατά DSM-IV για την Aυτιστική Διαταραχή  

Α. Ένα σύνολο έξι ή περισσότερων αντικειμένων από το 1, 2 και 3, με τουλάχιστον δύο από το 1 και από ένα από το 2 και 3:

1.  Ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική συναλλαγή, όπως εκδηλώνεται με τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω  

• α) έκδηλη έκπτωση στην χρήση πολλών μη λεκτικών συμπεριφορών, όπως η βλεμματική επαφή, η έκφραση του προσώπου, η στάση του σώματος και οι χειρονομίες, για τη ρύθμιση της κοινωνικής συναλλαγής.
• β) αδυναμία στην ανάπτυξη ανάλογων με το αναπτυξιακό επίπεδο σχέσεων με τους συνομηλίκους.
• γ) έλλειψη αυθόρμητης επιδίωξης συμμετοχής σε απολαύσεις, ενδιαφέροντα ή επιτεύγματα με άλλους ανθρώπους.
• δ) έλλειψη κοινωνικής ή συναισθηματικής αμοιβαιότητας

2.   Ποιοτικές εκπτώσεις στην επικοινωνία, όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

• α) καθυστέρηση ή πλήρης έλλειψη της ανάπτυξης της ομιλούμενης γλώσσας (η οποία δεν συνοδεύεται από μια προσπάθεια αντιστάθμισης μέσα από εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας, όπως οι χειρονομίες ή η μίμηση)
• β) σε άτομα με επαρκή ομιλία, έκδηλη έκπτωση της ικανότητας να ξεκινήσουν ή να διατηρήσουν μία συζήτηση με άλλους
• γ) στερεότυπη και επαναληπτική χρήση της γλώσσας ή ιδιοσυγκρασική χρήση της γλώσσας
• δ) έλλειψη ποικίλου, αυθόρμητου παιχνιδιού φαντασίας ή παιχνιδιού κοινωνικής μίμησης, που να ταιριάζει στο αναπτυξιακό του επίπεδο  

3.     Περιορισμένα, επαναλαμβανόμενα και στερεότυπα πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων, όπως εκδηλώνονται με τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

• α) ενασχόληση περιβαλλόμενη με ένα ή περισσότερα στερεότυπα και περιορισμένα πρότυπα ενδιαφέροντος, η οποία είναι μη φυσιολογική, είτε σε ένταση, είτε σε εστίαση.
• β) εμφανώς άκαμπτη προσκόλληση σε συγκεκριμένες, μη λειτουργικές συνήθειες
• γ) στερεότυπη και επαναλαμβανόμενη κινητική δραστηριότητα (πχ. χτύπημα ή συστροφή των χεριών ή των δακτύλων ή περίπλοκες κινήσεις όλου του σώματος)
• δ) επίμονη ενασχόληση με τμήματα αντικειμένων  

Β. Καθυστερήσεις ή μη φυσιολογική λειτουργία σε τουλάχιστον έναν από τους παρακάτω τομείς, με έναρξη πριν την ηλικία των 3 χρόνων:

1. Κοινωνική συναλλαγή
2. Γλώσσα, όπως χρησιμοποιείται στην κοινωνική επικοινωνία ή
3. Συμβολικό ή φαντασιακό παιγνίδι.  

Γ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με την Διαταραχή Rett ή με την Αποδιοργανωτική Διαταραχή της Παιδικής Ηλικίας.  

Ποιες δυσκολίες συναντούν σε κάθε τομέα λειτουργικότητας;

Τα άτομα με την αυτιστική διαταραχή δυσκολεύονται πολύ στην κοινωνική τους ζωή, μοιάζοντας, συχνά, αδιάφορα για τους άλλους ανθρώπους, ακόμη και για τους γονείς και τα αδέλφια τους.

Δυσκολεύονται τόσο στην ανάπτυξη σχέσεων με συνομηλίκους, όσο και στην συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες.

Παρουσιάζουν άκαμπτη σκέψη και συμπεριφορά και τα συναντάμε να αποτυγχάνουν να γενικεύσουν γνώσεις και δεξιότητες, σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις από αυτά που έχουν μάθει. Επίσης, σημαντική αναστολή της ανάπτυξης κοινωνικών επαφών, αποτελεί η μειωμένη ικανότητα στην κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων.

Για παράδειγμα, αντιμετωπίζουν τους άλλους σα να είναι άψυχα αντικείμενα και δεν μπορούν να διακρίνουν αν ο συνομιλητής τους είναι στενοχωρημένος, ανήσυχος ή θέλει να μείνει μόνος του, ενώ πολλές φορές συναντάμε μικρά παιδιά με αυτισμό να φαίνονται να μην ανακουφίζονται στην αγκαλιά της μητέρας τους όταν είναι άρρωστα, κουρασμένα ή πονούν.

Έχουν συνήθως ανέκφραστο πρόσωπο και δεν χαμογελούν, αποφεύγοντας τη βλεμματική επαφή με τους άλλους ανθρώπους. Τέλος, δεν χρησιμοποιούν χειρονομίες, ούτε εξωλεκτικές συμπεριφορές στην επικοινωνία με τους άλλους.


Όπως έχει προαναφερθεί, η σημαντικότερη μειονεξία της αυτιστικής διαταραχής είναι η δυσκολία στο κομμάτι της επικοινωνίας. Είναι συχνό φαινόμενο να συναντάμε παιδιά με αυτισμό, όπου δεν αναπτύσσουν καθόλου τον λόγο τους ή η ομιλία τους να αναπτύσσεται αργά.

Γενικά, ακόμη και αν υπάρχει λόγος, συναντούν δυσκολία στην κοινωνική χρήση του, δηλαδή τα άτομα αυτά εμφανίζουν αδυναμία να αρχίσουν ή να διατηρήσουν μια συζήτηση με άλλους. Ακόμη, πολλές φορές χρησιμοποιούν δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο όταν αναφέρονται στον εαυτό τους. Ταυτόχρονα, κατά την παραγωγή του λόγου, συχνά, χρησιμοποιούν ακατάλληλες λέξεις και ο τόνος της φωνής τους είναι μονότονος και πολλές φορές, παρουσιάζουν ακραία κυριολεξία. Δεν χρησιμοποιούν συνοδές κινήσεις για να τονίσουν ή να αποσαφηνίσουν τον προφορικό λόγο.

Η λεκτική τους επικοινωνία είναι μονόπλευρη και δεν υπάρχει συναισθηματική ανταπόκριση στις λεκτικές και μη λεκτικές εκδηλώσεις των άλλων ανθρώπων. Επιπλέον, δεν μπορούν να ερμηνεύσουν τις εκφράσεις του προσώπου, τις χειρονομίες και τον τόνο της φωνής των συνομιλητών τους.

Τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή έχουν ιδιαίτερες συμπεριφορές, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα, που αντικατοπτρίζονται, εκτός των άλλων, και στο καθημερινό τους παιχνίδι, το οποίο παρατηρείται να είναι μονότονο και στερεότυπο και δεν περιλαμβάνει παίξιμο ρόλων, προσποίηση και κοινωνική μίμηση. Συχνά υπάρχει έντονη ενασχόληση με ένα συγκεκριμένο θέμα, για το οποίο συγκεντρώνουν με επιμονή πληροφορίες. Μπορεί να ασχολούνται στερεότυπα με ασυνήθιστα πράγματα, όπως ημερομηνίες, δρομολόγια ή χρονοδιαγράμματα.

Επίσης, συχνά επιμένουν να ακολουθούν συγκεκριμένες καθημερινές τελετουργίες ή ρουτίνες. Για παράδειγμα, επιμένουν να ακολουθούν τον ίδιο δρόμο όταν πηγαίνουν στο σχολείο. Επιπλέον, οι παραμικρές αλλαγές στο περιβάλλον φαίνεται να τους αναστατώνουν υπερβολικά, όπως η μετακίνηση επίπλων ή η παρουσία καινούργιων προσώπων, κάτι το οποίο επηρεάζει έντονα την καθημερινή, αλλά και κοινωνική ζωή της οικογένειάς τους. Τέλος, παιδιά με αυτιστική διαταραχή παρουσιάζουν συχνά δυσκολίες στις αισθητηριακές λειτουργίες, με εμμονές σε συγκεκριμένες υφές, μυρωδιές, αλλά ήχους, στους οποίους πολλές φορές αντιδρούν υπερβολικά. Κάτι τέτοιο μπορεί να τους αναστατώσει, και γι’ αυτό τα βλέπουμε συχνά να φωνάζουν, να κλείνουν τα αυτιά με τα χέρια τους ή να κάνουν στερεότυπες κινήσεις με το σώμα τους.   

Πιθανά συνοδά προβλήματα αυτισμού:
Ο αυτισμός, πέρα από τα προβλήματα στην συμπεριφορά και την επικοινωνία, μπορεί να συνοδεύεται και από άλλα προβλήματα, όπως:

1. Τάσεις αυτοκαταστροφής.
2. Διαταραχές στην σίτιση.
3. Διαταραχές στον ύπνο.
4. Ανώριμο αισθητηριακό σύστημα.
5. Φοβικές αντιδράσεις σε καθημερινά αντικείμενα.
6. Επιληψία
7. Υπερκινητικότητα – Διαταραχές προσοχής

Υπάρχει θεραπεία για τον Αυτισμό;

Δυστυχώς, μέχρι τώρα, δεν υπάρχει ειδική θεραπεία. Η βελτίωση της επικοινωνίας και των κοινωνικών δεξιοτήτων και η μείωση των προβληματικών συμπεριφορών αποτελούν τους θεραπευτικούς στόχους, για την ύπαρξη μιας λειτουργικής ζωής, τόσο για το παιδί, όσο και για την οικογένεια και το περιβάλλον του.

Ο σκοπός της έγκαιρης διάγνωσης και παρέμβασης, είναι:

• Να βοηθήσει στην κατανόηση των δυσκολιών της διαταραχής
• Να παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες στους δασκάλους και την οικογένεια, που αφορούν την κατάσταση του παιδιού και σχετικές συνέπειες από αυτή
• Να προτείνει τρόπους αποτελεσματικού χειρισμού και εκπαιδευτικές στρατηγικές.    

Βιβλιογραφία
Paula Kramer, Jim Hinojosa, (1993) Frames of Reference for Pediatric Occupational Therapy. Williams & Wilkins
Ellen Yack, Paula Aquilla, Shirley Sutton, (2002), Building Bridges Through Sensory Integration. Sensory Resources.
Wing L., Autistic Continuum Disorders: an aid to diagnosis. (1993) The National Autistic Society.
Digby Tantam, A Mind of One’s Own, (1992). The National Autistic Society.
Daniel Goleman, (1998), Η Συναισθηματική νοημοσύνη. Μεταφρ. Α. Παπασταύρου, Ελληνικά Γράμματα.
Ε. Κακούρος, Κ. Μανιαδάκη, Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, αναπτυξιακή προσέγγιση (Αθήνα 2002). Τυπωθήτω Γ. Δαρδάνος.
Σεμινάριο για τον αυτισμό, από ΕΠΕΑΕΚ Αναδόμηση – Παμμακάριστος, Μενίδι 2003