Πρώιμη παρέμβαση σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες

Ως πρώιμη παρέμβαση ορίζονται όλες οι μορφές παιδοκεντρικών δραστηριοτήτων εξάσκησης και εκπαίδευσης, καθώς και δραστηριοτήτων που αφορούν στην καθοδήγηση των γονέων αμέσως μετά τον προσδιορισμό της κατάστασης των παιδιών.

Η πρώιμη παρέμβαση απευθύνεται στο ίδιο το παιδί, στους γονείς, καθώς και σε ολόκληρη την οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον.

Θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά τρόπους, ασκήσεις και παιχνίδια που θα μας βοηθήσουν να διαμορφώσουμε κατάλληλα προγράμματα παρέμβασης για παιδιά που παρουσιάζουν ή βρίσκονται σε επικινδυνότητα να παρουσιάσουν μαθησιακές δυσκολίες στα Μαθηματικά. 

Τα  προγράμματα παρέμβασης σε παιδιά με δυσκολίες στις Πρωτομαθηματικές ή και στις Μαθηματικές έννοιες, θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν:

¨      Ασκήσεις για την απόκτηση των εννοιών του χώρου

¨      Ασκήσεις για την απόκτηση των εννοιών του χρόνου

¨      Παιχνίδια και ασκήσεις ομαδοποίησης

¨      Παιχνίδια και ασκήσεις ταξινόμησης

¨      Παιχνίδια και ασκήσεις σειραθέτησης

¨      Ασκήσεις ενίσχυσης της αντίληψης

¨      Ασκήσεις ενίσχυσης της μνήμης

¨      Κινητικές ασκήσεις για βίωση των κατευθύνσεων

¨      Συμβολικά παιχνίδια

¨      Παιδαγωγικά επιτραπέζια παιχνίδια (puzzles, ντόμινο κ.λ.π.)

¨      Εκμετάλλευση των ευκαιριών που δίνονται καθημερινά για την απόκτηση των μαθηματικών εννοιών και της μαθηματικής σκέψης  

1. Ασκήσεις οργάνωσης του χώρου

Μέσα από τις ασκήσεις οργάνωσης του χώρου το παιδί μαθαίνει να προσδιορίζει τη θέση των αντικειμένων σε σχέση με το σώμα του (μπρος – πίσω, πάνω – κάτω, δεξιά – αριστερά), να προσδιορίζει τη θέση του εαυτού του σε σχέση με τα αντικείμενα και τη θέση των αντικειμένων μεταξύ τους (μπροστά από, πίσω από, πάνω από, κάτω από, δεξιά από, αριστερά από). Ακόμα, μαθαίνει να προσδιορίζει θέσεις με τις σχετικές έννοιες (ανάμεσα, στη μέση, απέναντι, δίπλα κ.λ.π.) και να αναπαριστά τις παραπάνω σχέσεις σε μακέτες, σε εικόνες, σε σχήματα, κ.λ.π.

Ασκήσεις και παιχνίδια που θεωρούνται κατάλληλα είναι τα εξής:

¨      Τοποθετήσεις και μετακινήσεις στην τάξη και στην αυλή.

¨      Τοποθετήσεις και μετακινήσεις στη διάρκεια παιχνιδιών.

¨      Τοποθετήσεις και μετακινήσεις σε μακέτες, κουκλόσπιτα κ.λ.π.

¨      Τοποθετήσεις και μετακινήσεις σε εικόνες και σχήματα.

¨      Το παιχνίδι του κρυμμένου θησαυρού με εντολές.

¨      Η τυφλόμυγα με υποδείξεις

¨      Βήματα χορού

¨      Ο ταχυδρόμος (να μοιραστούν γράμματα με εντολές θέσης ως προς κάποιο σύστημα αναφοράς στο χώρο) ή το μπακάλικο (να μοιραστούν τρόφιμα με εντολές).

¨      Καθρέφτες

¨      Τοποθέτηση των αντικειμένων και επίπλων της τάξης για κάποια δραστηριότητα ή εκδήλωση και επαναφορά τους.

¨      Διαδρομές

¨      Κοντορεβιθούλης

¨      Κουτσό

¨      Μικροί λαβύρινθοι

¨      Γύρω – γύρω όλοι

¨      Ο λύκος και τα αρνάκια

¨      Το μαντηλάκι

¨      Βρες τη φωλιά σου

¨      Αυτοκίνητα και τροχονόμοι

2. Ασκήσεις οργάνωσης του χρόνου

Οι ασκήσεις οργάνωσης του χρόνου συνδυασμένες με βιώματα και κίνηση από την καθημερινή ζωή, αποσκοπούν στο να κατανοήσει το παιδί έννοιες όπως :

¨      Πρώτα – μετά (πρώτα πλύθηκα, μετά ντύθηκα)

¨      Αργά – γρήγορα (τρέχουμε στο γρήγορο ρυθμό, περπατάμε αργά κάνοντας περίπατο).

¨      Μέρα – νύχτα, νωρίς – αργά, τώρα – ύστερα, πριν – μετά

¨      Πρωί – μεσημέρι – βράδυ (το πρωί σηκώνομαι νωρίς και το βράδυ κοιμάμαι αργά)

¨      Τη διαδοχή των ημερών της εβδομάδας

¨      Τον προσδιορισμό της ώρας, σε συνδυασμό με τυποποιημένες προσωπικές δραστηριότητες (Στις 9: 00 ερχόμαστε στο νηπιαγωγείο, στις 11:00 βγαίνουμε διάλειμμα ).

¨      Τη διάρκεια εκτέλεσης μιας εργασίας

¨      Το χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα σε δύο γεγονότα

¨      Τα χαρακτηριστικά των εποχών μέσα από καιρικά φαινόμενα, ασχολίες των ανθρώπων.

¨      Τη διαδοχή των μηνών

¨      Την ηλικία (πόσο χρονών είναι, πόσο χρονών είναι η δασκάλα του)

Οι ασκήσεις που γίνονται με τη βοήθεια ρυθμού και μουσικής βοηθούν επίσης στην κατανόηση των χρονικών εννοιών.

 

3. Παιχνίδια ομαδοποίησης και ταξινόμησης

1. "Βρες το όμοιο"

                    Στόχος: Να συσχετίζουν αντικείμενα, να βρίσκουν τις μεταξύ τους διαφορές ή ομοιότητες. Σχηματισμός πρωτομαθηματικών εννοιών, ανάπτυξη λεξιλογίου.

                    Υλικά: Εικόνες αντικειμένων που είναι ανά δύο όμοια. Τα αντικείμενα έχουν λεπτές διαφορές μεταξύ τους.

                    Κανόνας: Τα παιδιά πρέπει να βρίσκουν τα’ αντικείμενα που είναι ανά δύο όμοια και να τα κάνουν ζευγάρια. Συγχρόνως, μας περιγράφουν ποια είναι η ομοιότητά τους.

 

2. "Βοήθησε τους κλόουν να βρουν παρέα"

                  Στόχος: Να μάθουν να ταξινομούν αντικείμενα με βάση τα χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν.

                  Υλικά: Δεκαοχτώ κάρτες με κλόουν με χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν (ψηλό καπέλο, στρόγγυλο καπέλο, μπερέ, με τρομπέτα και χωρίς τρομπέτα, σε τρεις συνδυασμούς χρωμάτων η κάθε ομάδα ).

                  Κανόνας: Τα παιδιά καλούνται να ομαδοποιήσουν και να ταξινομήσουν τις κάρτες, σύμφωνα με χαρακτηριστικά που τα διακρίνουν.

 

3. "Βάζω τις εικόνες στη σειρά"

                   Στόχος: Τοποθέτηση εικόνων κατά λογική σειρά.

                   Υλικά: Έξι εικόνες, που δείχνουν τα διαδοχικά στάδια μιας δραστηριότητας (εικόνες ενός παιδιού που βρίσκεται στο κρεβάτι, σηκώνεται, πλένεται, ντύνεται, τρώει το πρωινό του, φεύγει για το σχολείο ).

       Κανόνας: Τα παιδιά πρέπει να τοποθετήσουν τις εικόνες στη σωστή σειρά.

 

4. "Βοήθησέ με να ντυθώ"

                    Στόχος: Να διατάσσουν αντικείμενα και γεγονότα με βάση το βαθμό παρουσίας ενός χαρακτηριστικού τους. Να ασκηθεί η παρατηρητικότητά τους.

                    Υλικά: Δέκα εικόνες που δείχνουν τη διαδοχή ντυσίματος (ένα παιδάκι πρώτα γυμνό, μετά φορά βρακάκι, ύστερα το φανελάκι, το παντελόνι, τη μπλούζα, τα παπούτσια, το σακάκι, το σκουφί, τα γάντια, το κασκόλ ).

                    Κανόνας: Τα παιδιά καλούνται να διατάξουν τις εικόνες με βάση τη σειρά διαδοχής του ντυσίματος. Σε παραλλαγή μπορούν τα παιδιά να κάνουν το αντίθετο.

4. Παιχνίδια για την απόκτηση της έννοιας του χρόνου

1. "Γνώρισε τις ημέρες της εβδομάδας"

                        Στόχος: Να μάθουν τις μέρες της εβδομάδας, να κατανοήσουν την έννοια του χρόνου σε σχέση με ένα σταθερό και συμβατικό σημείο αναφοράς (εβδομάδα).                       

                       Υλικά: Μια μπάλα, που τα παιδιά ρίχνουν πάνω σ’ ένα τοίχο.

                       Κανόνας: Τα παιδιά ρίχνουν τη μπάλα στον τοίχο και την ξαναπιάνουν αφού πρώτα πουν το όνομα της πρώτης ημέρας της εβδομάδας. Συνεχίζουν μέχρι να πουν όλες τις μέρες. Το παιχνίδι μπορεί να έχει και διαγωνιστικό χαρακτήρα και να χάνει όποιος κάνει δύο φορές λάθος.

 

2. "Γνωρίζω τους 3 μήνες της άνοιξης"

                      Στόχος: Να μάθουν τους 3 μήνες της άνοιξης. Να κατανοήσουν την έννοια του χρόνου σε σχέση με ένα σταθερό και συμβατικό σημείο αναφοράς (εποχές).

                      Υλικά: Ένας κύκλος σχεδιασμένος σε χαρτόνι και χωρισμένος σε τρία μέρη. Εικόνες χαρακτηριστικές για κάθε μήνα της άνοιξης.

          Κανόνας: Τα παιδιά πρέπει να κολλήσουν τις κατάλληλες εικόνες στον κατάλληλο μήνα. Σε παραλλαγή, αντί να κολλήσουν εικόνες, μπορούν να τις ζωγραφίσουν μόνα τους.

 

Οι δοκιμασίες μαθηματικής ετοιμότητας βασίζονται στη θεωρία του Piaget που υποστηρίζει ότι η εξέλιξη της μαθηματικής ικανότητας συμβαδίζει με την εξέλιξη της διανοητικής ικανότητας. Τέτοιες δοκιμασίες είναι:

 

• Tests ελέγχου της έννοιας της διατήρησης. Διαπιστώνουν την ικανότητα του παιδιού: α) να αντιστοιχίζει δύο σειρές αντικειμένων, β) να βλέπει την σταθερότητα των μελών ενός συνόλου, ανεξάρτητα από το σχήμα που παίρνουν, γ) να συγκρατεί δύο ιδιότητες ενός πράγματος π.χ. κόκκινο – ξύλινο μολύβι

• Tests διατήρησης ποσότητας των υγρών και η έννοια της αντιστρεψιμότητας. Μεταφέρουμε υγρό από πλατύ σε στενό δοχείο. Διαπιστώνουμε αν το παιδί παίρνει υπόψη του τις διαδικασίες ύψους – πλάτους.

• Μετασχηματισμοί εύπλαστης ύλης π.χ. πλαστελίνη. Μετατρέπουμε μια μπάλα πλαστελίνης σε κύλινδρο. Έλεγχος διατήρησης μάζας, βάρους, όγκου.

• Tests σειραθέτησης. Από μια σειρά αντικειμένων διαταγμένων από το μικρότερο στο μεγαλύτερο, αφαιρούμε δύο στοιχεία και συμπυκνώνουμε τα υπόλοιπα. Το παιδί καλείται να τα βάλει στη θέση τους.

• Tests εξίσωσης δύο άνισων συνόλων. Έχουμε δύο άνισα σύνολα και ζητούμε από το παιδί να μεταφέρει από το ένα σύνολο στο άλλο όσα αντικείμενα χρειάζονται για να γίνουν ίσα.

• Tests κατανόησης της απόλυτης και τακτικής θέσης του κάθε αριθμού. Π.χ. κατανόηση ότι η λέξη δεύτερος αντιστοιχεί στον αριθμό 2.

Γλωσσάριο

1. Ομαδοποίηση: Σχηματισμός ενός συνόλου αντικειμένων με βάση μια ιδιότητα.

2. Ταξινόμηση: Ο χωρισμός μιας ομάδας αντικειμένων σε μέρη με βάση ένα κριτήριο και τις διαβαθμίσεις του.

3. Σύνολο: Μια συλλογή αντικειμένων ορισμένη με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε φορά να μπορούμε να αναγνωρίζουμε αν ένα αντικείμενο ανήκει ή όχι σε αυτήν.

4. Διάταξη: Η διαδικασία που μας οδηγεί να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά.

5. Σειραθέτηση: Η διάταξη αντικειμένων με βάση το μέγεθος ή συνόλων με βάση την πληθικότητά τους κατά ανιούσα ή κατιούσα σειρά.

Βιβλιογραφία

BergeretL. (1988).  Ψυχοκινητικά παιχνίδια για παιδιά από 2 – 6 ετών. Αθήνα: Δίπτυχο.

HughesM. , (1996) . Τα παιδιά και η έννοια των αριθμών .( μετ. Σταφυλίδου Μ. , επιμ. Βοσνιάδου Σ. ).  Αθήνα: Gutenberg.

StaesL, DeMeurA.  (1990). Ψυχοκινητική αγωγή και Επανεκπαίδευση.,( μετ. Γ. Βασδέκη ). Αθήνα: Δίπτυχο.

Ο.Ε.Δ.Β. (1993). Βιβλίο δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο. Βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα.

Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική. (1995). Πρόγραμμα εργασίας για τις πρακτικές ασκήσεις των φοιτητών.  Θεσνίκη: Α.Π.Θ

Κοντοδήμας Δ.  (1986).Εισαγωγή του παιδιού στα μαθηματικά. Αθήνα: Ρακούγγα.

Κουτσουβάνου Ε.  (1994). Η θεωρία του Piaget, και παιδαγωγικές εφαρμογές στην προσχολική εκπαίδευση.Αθήνα: Οδυσσέας.

Μπάρδης Π.  (1994). Οδηγός δραστηριοτήτων .Καρδίτσα.

Σταύρου Λ.  (1985). Ψυχοπαιδαγωγική Αποκλινόντων. Αθήνα: Γρηγόρης.

Σταύρου, Λ. (1982). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του νηπίου και του παιδιού. Αθήνα : Άνθρωπος.

Σταύρου, Λ. (1995). Η λογική σκέψη στο νοητικά καθυστερημένο παιδί. Τόμος Α΄ και Β΄. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο  Ιωαννίνων.

Τζεκάκη Μ.  (1994). Πρωτομαθηματικές έννοιες. Θεσνίκη: Α.Π.Θ.